Ο κ. Γιάννης Παπαθανασίου, πρώην υπουργός Οικονομίας, εδώ και καιρό επιμένει: «Το Μνημόνιο μπορούσε να είχε αποφευχθεί». Στη συνέντευξη που ακολουθεί –με αφορμή τη συμπλήρωση μιας τριετίας από την ανακοίνωσή του– εξηγεί τους λόγους, αλλά και τους τρόπους. Και ανατρέχει στον Οκτώβριο του 2009, όταν, όπως πιστεύει, χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία. Στην ίδια συνέντευξη, που ακολουθεί, αναλύει τα βασικά λάθη του προγράμματος, καταθέτει την πρότασή του για τον «τρίτο δρόμο» που θα μπορούσε να είχε ακολουθηθεί και αναγνωρίζει το μεγάλο όφελος από την εξέλιξη των πραγμάτων: «Το Μνημόνιο διέλυσε τους μύθους που καλλιεργήθηκαν στις τρεις δεκαετίες της μεταπολίτευσης». Το πλήρες κείμενο της συνέντευξής του έχει ως εξής:
Κύριε Παπαθανασίου, μπορούσε η Ελλάδα να έχει αποφύγει το Μνημόνιο;
Ασφαλώς ναι. Η Ελλάδα είχε τον Οκτώβριο του 2009 την τελευταία ευκαιρία να λάβει άμεσα μέτρα μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων, εφαρμόζοντας ένα τολμηρό πρόγραμμα περικοπής κρατικών δαπανών, διαρθρωτικών αλλαγών και αποκρατικοποιήσεων. Δυστυχώς και ενώ προεκλογικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προειδοποιήσει, με τον πλέον επίσημο τρόπο, όλα τα κόμματα εξουσίας, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να αυξήσει αντί να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα. Εστειλε στις διεθνείς αγορές το λάθος μήνυμα στην πιο κρίσιμη στιγμή. Και αυτό το πλήρωσαν και το πληρώνουν πολύ ακριβά η χώρα και οι πολίτες. Χάσαμε την ευκαιρία να βάλουμε μόνοι μας τάξη, χωρίς τους τοποτηρητές της τρόικας.
Με ποιον διαφορετικό τρόπο θα είχαμε αντιμετωπίσει την κρίση χρέους;
Το 2009 πήγαμε στις εκλογές προαναγγέλλοντας δραστικές περικοπές στο κράτος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέγεθος του δημόσιου τομέα, τολμηρές αποκρατικοποιήσεις και διαρθρωτικές αλλαγές. Οπως εγώ είχα πει και είχα λοιδορηθεί γι’ αυτό, έπρεπε στα επόμενα δύο χρόνια να κάνουμε όλα όσα το πολιτικό μας σύστημα απέφευγε τα προηγούμενα 30 χρόνια. Δυστυχώς, η πλειοψηφία των πολιτών πίστεψε το «λεφτά υπάρχουν».
Ποια ήταν τα βασικά λάθη στην κατασκευή της πολιτικής του Μνημονίου και τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά στην εκτέλεσή του;
Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ απέφυγε να μειώσει το κράτος και τον αριθμό εργαζομένων σε αυτό, να προχωρήσει σε τολμηρές αποκρατικοποιήσεις και ρηξικέλευθες διαρθρωτικές αλλαγές. Μοιραία, αύξησε τους φόρους, με αποτέλεσμα να βυθιστεί η οικονομία σε ύφεση και να εκτιναχθεί το ποσοστό της ανεργίας. Δηλαδή, για να προστατέψει μερικές χιλιάδες θέσεις εργασίας στο Δημόσιο, πέτυχε το ακατόρθωτο: να χαθούν 900.000 θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, να ισοπεδωθούν προς τα κάτω οι μισθοί στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα και να δίνονται συντάξεις πείνας. Και βεβαίως, αφαιρέθηκε κάθε ελπίδα ανάκαμψης από τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, λόγω της υπερφορολόγησης. Γι’ αυτήν την αρνητική εξέλιξη, εκτός από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, μεγάλη ευθύνη έχει και η τρόικα.
Σε τι πέτυχε το Μνημόνιο;
Αν σε ένα πράγμα πέτυχε, είναι ότι για ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας –δεν ξέρω αν είναι η πλειοψηφία– διέλυσε τους μύθους που καλλιεργήθηκαν στις τρεις δεκαετίες της μεταπολίτευσης. Για παράδειγμα, ότι μπορούμε να εξασφαλίζουμε οικονομική ευημερία με δανεικά, να ξοδεύουμε περισσότερα από όσα εισπράττουμε χωρίς συνέπειες, να έχουμε ανάπτυξη και θέσεις εργασίας χωρίς επενδύσεις και επενδυτές. Επίσης, ότι το Δημόσιο είναι η κότα με το χρυσό αυγό, που μπορεί να ξοδεύει και να προσλαμβάνει χωρίς περιορισμούς και χωρίς να έρχεται ποτέ ο λογαριασμός. Ετσι γίναμε μια σοβιετικού τύπου οικονομία με υποχρεωτικά σκληρό νόμισμα. Δυστυχώς, ο λογαριασμός ήλθε, είναι δυσβάσταχτος και καλούνται να τον πληρώσουν και άνθρωποι που δεν φταίνε σε τίποτα.